W czasie wojny siostry zakonne niosły pomoc Żydom, a po jej zakończeniu same stały się ofiarą ostrych represji ze strony władz Polski Ludowej. Relacje o działaniach polskich sióstr, przez długi czas przechowywane w klasztornych archiwach, stają się systematycznie przedmiotem badań naukowych. Tematyce tej poświęcona była 53. Ogólnopolska Konferencja Naukowa Historyków Zakonnych, która odbyła się w Warszawie w dniach 22-23 października 2025 r.
Pierwszy dzień poświęcony był badaniom nad postawami sióstr zakonnych wobec Żydów pod okupacją niemiecką. Podczas wojny pomoc ludności żydowskiej niosło ponad dwa tysiące sióstr. Ich odwaga, cicha służba i duchowe dziedzictwo wybrzmiały w prelekcjach historyków, którzy przedstawili wyniki najnowszych analiz oraz przypomnieli nieopowiedziane dotąd historie pomocy udzielanej z narażeniem życia.
Tematem drugiego dnia był los zakonów po 1945 roku w kontekście prześladowań przez władze komunistyczne. W ramach projektu badawczego IPN „Władze komunistyczne wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1944–1989” referenci skoncentrowali się na omówieniu działań represyjnych podejmowanych przez władze komunistyczne, których celem było zmarginalizowanie znaczenia żeńskich zgromadzeń zakonnych w polskim społeczeństwie. Jedną z referentek drugiego dnia konferencji była M. dr Ewa Kaczmarek, przełożona generalna Sióstr Misjonarek, która wygłosiła wykład zatytułowany: „Polityka represyjna państwa wobec zgromadzeń żeńskich w Polsce.” W podsumowaniu swojego wystąpienia M. Ewa podkreśliła niezłomną postawę sióstr podyktowaną wiarą w Boga: Cały okres PRL-u resort bezpieczeństwa pracował nad agenturalnym rozpracowaniem zakonów. Wraz z upływającym czasem owocność tych poczynań była coraz mniejsza. Pytanie o przyczyny takiej sytuacji zadawali sobie poszczególni szefowie Ministerstwa odpowiedzialni za politykę wyznaniową. Częściowej odpowiedzi udzielili sobie sami. U schyłku Polski Ludowej stwierdzono: „Nie mamy ludzi do tego rodzaju pracy, a u sióstr” – jak również sami zauważyli – „zwyciężyło przywiązanie do Boga.”
Konferencja zorganizowana została przez Komisję Historyczną przy Konferencji Wyższych Przełożonych Żeńskich Zgromadzeń Zakonnych w Polsce, Ośrodek Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce KUL, Instytut Pamięci Narodowej oraz Centrum Relacji Katolicko-Żydowskich im. Abrahama J. Heschela KUL.
Wydarzenie przyczyniło się do przybliżenia szerszemu gronu społeczeństwa często jeszcze ukrytych heroicznych postaw pomocy bliźniemu przez osoby konsekrowane podczas zbrodniczej niemieckiej okupacji. Odsłoniło również trudną prawdę doznanego przez siostry cierpienia w czasach powojennych rządów komunistycznych.
